مقدمه: چک برگه ایست که ارزش مالی دارد که برای خرید و معاملات در زمان حال و پرداخت برای آینده استفاده میشود. چک در قانون برای شخص صادر کننده و دریافت کننده تعهداتی را دارد که با رعایت نکاتی میتوان از مشکلات و اتفاقاتی که ممکن است بین صادر کننده و گیرنده بوجود آید جلوگیری کرد. حتما قبل از گرفتن دسته چک باید قوانین و فرهنگ استفاده از چک را بصورت کامل دانست. متاسفانه افرادی هستند که به دلیل ناآگاهی و استفاده نادرست از چک با مشکلات زیادی که یکی از آنها به زندان افتادن است روبرو می شوند. صادر کننده چک در قبال آن مسئول است و باید به اندازه مبلغ چک در حساب موجودی داشته باشد.درصدور چک باید به مواردی توجه کرد که در این مقاله بطور کامل در مورد آن صحبت خواهد شد.
تعریف چک در قانون تجارت
مطابق ماده ۳۱۰ قانون تجارت: “چک نوشته ای است که به موجب آن صادر کننده وجوهی را که نزد محال علیه دارد کلاً یا بعضاً مسترد یا به دیگری واگذار میکند.”
اگر محال علیه چک، بانک نباشد چک صادره فقط مشمول قانون تجارت است و فقط برای مطالبه وجه میتوان به دادگاه یا شورای حل اختلاف مراجعه نمود. طبق قانون صدور چک، دستور پرداخت فقط باید به بانک باشد. مستند ماده 10 قانون صدور چک، صدور چک از حساب مسدود یا توقیف شده، ضمانت اجرای جزایی دارد.
چک حامل چیست؟
چک حامل چکی است که هرکس آن را داشته باشد مالک آن حساب میشود و میتواند آن را وصول کند.
چک در وجه حامل چیست
چک اگر در وجه حامل باشد دارنده چک مالک آن است و میتواند آن را به راحتی به شخص دیگر بدهد. اما صدور چک در وجه حامل معایبی دارد اگر چک مفقود و یا سرقت شود برای اثبات اینکه چک به سرقت رفته است باید مراحل قانونی پیچیده ای را طی کرد تا دستور عدم پرداخت چک صادر گردد، که وقت و هزینه بسیاری برای صادر کننده چک به همراه دارد. به همین خاطر توصیه میشود در وجه شخص و یا شرکت باشد، تا امکان اثبات آن در محاکم از نظر قانونی با صرف وقت و هزینه کمتری فراهم باشد. اگر کسی چکی را که به همراه خود دارد بخواهد به شخص دیگری بدهد، برای وصول حتما در پشت چک باید نام و نام خانوادگی به همراه امضا را به شخص مورد نظر خود بدهد. در این صورت به تعداد متعهدین پرداخت وجه چک نیز افزوده خواهد شد، از مزایای دیگر آن این است که اثبات عدم حسن نیت دارنده چک در مراجع قانونی نسبت به مواردی که چک در وجه حامل است آسانتر و ساده تر خواهد بود.
چک بانکی چیست؟
چک ورقه ایست که با استفاده از آن پولی را که در بانک دارید برداشت کرده و یا برای خرید که در زمان حال و پرداختی که برای آینده است از آن استفاده می کنید. حتما شخص باید در زمان نوشتن چک به اندازهٔ مبلغ چک در حساب خود وجه نقد داشته باشد و دارنده آن میتواند در زمان وصول آن به بانک مراجعه کرده و وجه مورد نظر را بگیرد و یا آن را به دیگری بدهد.
تعریف انواع چک:
در این قسمت می‌پردازیم به انواع چک که این 7 موارد مهمترین نوع چک ها هستند:
1-چک های عادی: در چک های عادی صاحب حساب چک را در وجه اشخاص صادر کرده که معمولا اعتبار پرداختی ندارند و تنها اعتبار آن اینست که از اشخاصی که میشناسید دریافت کنید تا در وصول آن کمتر مشکل پیش آید.
2-چک رمزدار یا چک های بین بانکی : چکی است که به تقاضای مشتریان توسط بانک صادر میشود که مهمولا مبالغی بالایی دارند هدف از این کار نقل و انتقال مالی از حساب شخصی مشتری به حساب شخص دیگر است که همراه با رمز است.
3-چک تضمین شده: چک تضمینی چکی است که توسط خود بانک مربوطه به در خواست شما صادر می شود حسن این چک ها در این است که توسط خود بانک تضمین میشود. زیرا قبل از صدور چک مبلغ آن از حساب متقاضی کسر شده و میتوان آن را از هریک از شعبات بانک نقد و یا به حساب خود انتقال داد.
4-چک سفید امضا: چک های سفید امضا توسط صاحب چک امضا شده ولی تاریخ و نام گیرنده و مبلغ قید نمی شود. در واقع این چک به اعتبار گیرنده صادر میشود اما توصیه میشود بخاطر مشکلاتی مثل به سرقت رفتن و یا سو استفاده از نداشتن مبلغ در آن از این چک ها استفاده نشود.
5-چک مدت دار: به چکی مدت دار میگویند که تاریخ صدور و رسید آن یکی نباشد مثلا تاریخ صدور آن 11/11/99 و تاریخ وصول آن 11/11/1400 باشد.
6- چک تاییده شده: این دسته از چکها از اعتبار بالایی برخوردار هستند زیرا در بانک، وجه چک را در حساب تایید کرده و مبلغ چک را در حساب صادر کننده مسدود میکنند و در تاریخ موعد چک پرداخت آن صورت می‌گیرد.
7-چک مسافرتی: به چک هایی مسافرتی میگویند که توسط خود بانک صادر میشود و وجه آن از همه شعبات بانکی که چک را صادر کرده است قابل وصول است. از چکهای مسافرتی برای این استفاده میشود که از سرقت و یا گم شدن آن جلوگیری کرد.
رسید چک چیست:
رسید چک برگه ایست که اطلاعات کامل چک مثل مبلغ چک، تاریخ، شماره چک و سریال ، نام بانک، نام و نام خانوادگی گیرنده و اینکه در وجه چه شخصی چک صادر شده است، در آن ثبت میگردد. در واقع رسید چک برای اثبات اینست که چک به شخص مورد نظر داده و یا از وی گرفته شده است. تا بتوان در مواقع خاص وصول چک را اثبات کرد رسید چک بیشتر برای شرکت و یا سازمانها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
رسید چک دو نوع است یکی رسید دریافت و دیگری رسید پرداخت است.
چک پول و یا تراول چیست:
چک پول یا تراول چکی است که توسط بانک صادر میشود مثل اسکناس ولی با مبالغ بالاتر از اسکناس. چک پول به دلیل کمبود اسکناس در سال1386 توسط بانک سپه برای بار اول بصورت موقت چاپ شد، اما بعد از چند سال مجدد به چاپ رسید. از مشکلات چک پول اینست که رفتار مردم در نگهداری از پول تغییر خواهد کرد. غلامرضا مصباحی مقدم، عضو کمیسیون پول و اعتبار، در سال ۱۳۸۶ چک پول‌ها را به لحاظ افزایش حجم نقدینگی کشور، تورم‌زا و از نظر استفاده از آن «هزینه‌بر» توصیف کرد و گفت: کنترل گردش مجدد چک پول در دست مردم، تقریباً غیرممکن است. وی سپس در توضیح این نکات گفت: در شرایط کنونی، حجم چک پول بیش از حجم اسکناس و مسکوکات در گردش است و نقش قابل توجهی در تورم در کشور پیدا کرده‌است.
تفاوت چک و سفته:
در تعریف کلی، سفته تعهد نامه ایست که برای تضمین به شخص و یا شرکت و سازمان داده میشود.اما متاسفانه به دلیل ناآگاهی از چک های مدت دار برای تضمین استفاده میشود که قرار نیست پرداخت شود و فقط به عنوان ضمانت نزد اشخاص است.
در واقع چک برای وصول وجه استفاده میشود. ولی سفته برای اعتبار و تضمین استفاده میشود از تفاوتهای اصلی و مهم آنها اینست که چک جنبه کیفری دارد. اگر چکی وصول نشود جرم است اما سفته سند حقوقی است و جنبه کیفری ندارد.
سفته سندی است که بخاطر تمبر روی آن، سفته با مبالغ بالا دارای هزینه بیشتری است. اما برای چک مبالغ بالا و پایین هیچ وجهی پرداخت نمیشود. درست است که از تمبر در سفته استفاده میشود اما همانند چک مجازات کیفری ندارد و اگر در سررسید سفته مبلغ پرداخت نشودمجازات کیفری ندارد.
در وصول نشدن چک با برگه گواهی عدم پرداخت آن و مراجعه به مراجع قانونی و دادگستری اموال شخص بدهکار توقیف میشود ولی در سفته این قانون وجود ندارد.
موضوع دیگر اینکه امضا در چک قابل انکار نیست چون در بانک مورد نظر امضا به ثبت رسیده است. ولی درسفته امضا قابل انکار است، همچنین آدرس صادر کننده در سیستم بانک موجود است. اما در سفته امضا قابل انکار است و آدرس صادر کننده ممکن است جعلی باشد. تفاوت های دیگری بین چک و سفته است که به مهمترین آنها در بالا اشاره کردیم.
چک کارمندی چیست:
تفاوت متمایزی بین چک کارمندی با چک های شخصی وجود ندارد. فقط چک کارمندی قابل استعلام است و مزیت آن این است که اگر وصول نشود می توان به راحتی آن را از طریق مراجع قانونی پیگیری کرد. چون پرونده شخص نزد بانک است و در آن شغل و حقوق ماهانه اش مشخص است. برای استعلام چک از طریق فیش حقوق با مهر اداره و یا سازمان، میتوان متوجه شد که آن چک کارمندی است یا خیر.
سامانه صیاد چیست:
سامانه صیاد سامانه ایست که توسط بانک مرکزی ارائه شده. بنابر قانون جدید (که هنوز اجرا نشده) تمامی بانک ها باید از طریق سامانه صیاد برای مشتریان خود دسته چک صادر نمایند. در این سامانه، تمامی دسته چک ها کاملا یک شکل و یک رنگ صادر میشوند. هدف از این کار استاندارد سازی اوراق بهادار است. به همین خاطر دیگر هیچ بانکی بدون سامانه صیاد نمی‌تواند برای متقاضیان دسته چک صادر کنند.
از مزایای سامانه صیاد به این موارد اشاره می کنیم:
1-امکان استعلام از حساب شخص برای دریافت دسته چک
2-همه چکها یک شکل و یک رنگ هستند
3-نحوه صدور یکسانی دارند
4-میتوان به صورت غیرحضوری دسته چک دریافت کرد
5-رفع مشکل چکهای جعلی
6-افرادی که دارای سوء پیشینه اند دسته چک تعلق نمیگیرد
7-دیگر بانکها قدرت صدور دسته چک را ندارند
و 2 ویژگی مهم آن اینست که چاپ سری و سریال چک برجسته چاپ میشود و اینکه واترمارک یا طرح مخفی در چک وجود دارد که به راحتی آن را نمی توان دید. همچنین برای هربرگ چک کد خاصی استفاده میشود که به آن شناسه یکتا میگویند.
قانون جدید چک:
بنابر تصویب جدید قانون چک از تاریخ 22آذر ماه سال 1399 صدور چک در وجه حامل ممنوع است و حتما چک باید به نام شخص و یا شرکت نوشته شود و در چند ماه آینده دسته چک های جدید در اختیار مشتریان قرار می گیرد. مقررات و ضوابط جدید صدور چک یکی از مهمترین های آن ثبت در سامانه صیاد است. همچنین تاریخ اعتبار چک ها 3 ساله میشود و چکهایی که تا تاریخ 20/10/99 به مشتریان ارايه شده به روال سابق اعمال میشود و نیازی به ثبت در سامانه صیاد نیست و دیگر به هیچ عنوان چکها ظهرنویسی و یا پشت نویسی نمی شود به جای آن در سامانه صیاد ثبت می شودد.
از دیگر قوانین جدید این است که اعتبار برای دارنده چک از حقوق و مزایا و دارایی درخواست کننده چک تعیین خواهد شد و باید در چک حتما تمام مشخصات گیرنده و دلیل صدور چک در سامانه صیاد ثبت شود. که از طریق برنامه تلفن همراه یا اینترنت بانک که در آن حساب جاری داشته و دسته چک را از آن گرفته ثبت شود.
طبق قانون، اعمال محرومیت های زیر برای صادر کنندگان چک برگشتی الزامی است:
1-عدم افتتاح حساب و صدور کارت بانکی جدید
2-مسدود کردن وجوه کلیه حساب ها و کارت های بانکی و هر مبلغی متعلق به صادر کننده که تحت هرعنوان نزد همان بانک یا بانک دیگری داشته باشد به میزان چک از حسابش کسر خواهد شد.
3-عدم پرداخت هرگونه تسهیلات بانکی یا صدور ضمانت نامه های ارزی یا ریالی
4-عدم گشایش اعتبار اسنادی ارزی یا ریالی
5-ممنوعیت صدور دسته چک جدید در سامانه صیاد
چک بسته چیست:
در مواقعی که صادر کننده چک بخواهد چک خود را محدود کند، در قسمت گیرنده دوخط موازی مورب می‌کشد و به طرف حساب خود چک را پرداخت میکند. در صورتی که بین دو خط موازی نام بانک درج شود وجه چک باید از همان بانک وصول شود که به این چک، چک خاص میگویند. چکهای بسته را میتوان به حساب خود واریز کرد ولی نمیتوان آن را نقد دریافت کرد.
چک چه نوع سندی است؟ آیا سندی عادی است یا رسمی؟
در واقع چک سندی تجاری است طبق تعریف ماده 310 قانون تجارت چک نوشته ای است که به موجب آن صادر کننده وجوهی را نزد محال علیه دارد کلا یا بعضا مسترد یا به دیگری واگذار می نماید.
چک سندی عادی است، ولی این امتیاز را دارد که در حکم سند رسمی باشد تا به راحتی بتوان در اداره اجرای اسناد رسمی برای وصول آن حکم اجراِیه صادر نمود، چک سندی عادیست که طبق قانون امتیاز سند رسمی به آن تعلق گرفته است.
برگه شدن چک به چه معناست؟
برگشت خوردن چک را به اصطلاح برگه شدن چک میگویند که بطور کلی 4 دلیل دارد.
1-عدم موجودی حساب صادر کننده که حق برگشت زدن چک را برای دارنده چک به همراه دارد.
2-اشتباهات سهوی یا عمدی، اشتباهاتی که هنگام صدور چک از طرف صادر کنندهرخ میدهد مثل یکی نبودن امضا، خط خوردگی در این صورت دارنده چک میتواند آن را برگه کند.
3-اگر حساب چکی که صادر شده مسدود شده باشد، بازهم در این صورت دارنده چک میتواند آن را برگشت بزند.
ارکان و اعتبار چک به چه معناست؟
برای صدور چک باید 3 مورد مهم را رعایت نمود
1-صادر کننده چک : شخصی است که مالک چک است و آن را تکمیل و امضا میکند
2-دارنده چک: کسی است که چک به نام او نوشته شده که اگر چک وصول نشود میتواند آن را برگشت بزند و به مراجع قانونی شکایت کند .
3-محال علیه چک:محال در قانون تجارت به معنای پول است و چک بی محل در اصطلاح چکی که در حساب پولی ندارد. محال علیه در وافع به محلی است که پولی در آن وجود دارد که منظور همان بانک است. با این تعریف صادر کننده به بانک دستور میدهد که وجه چک را به دارنده آن پرداخت کند.
