مقدمه: حسابداری دانشی است که در آن، اطلاعات مربوط به رویداد‌های مالی یک سازمان جمع آوری، تجزیه و تحلیل، اندازه گیری، ثبت، تجمیع و در نهایت تلخیص و گزارش می‌شود. در حقیقت حسابدار، تجزیه و تحلیل وقایع اقتصادی سازمان را، با کمک به کارگیری اساسی‌ترین معادله در حسابداری انجام می‌دهد. در ادامه به پرسش معادله حسابداری یا معادله ترازنامه چیست پاسخ داده و عوامل تاثیرگذار در این فرمول را شرح خواهیم داد.
معادله حسابداری به چه معناست؟
در اولین درس از سیستم حسابداری، باید بدانید که معادله حسابداری به چه معناست و چه نقشی در گزارشات مالی دارد. در حقیقت شما با تشریح معادله حسابداری و فهم کامل آن، قادر به حل مسائل مالی سازمان هستید. اگر به صورت جزئی تر بیان کنیم، این معادله حسابداری است که مبنای تجزیه و تحلیل رویداد‌های مالی قرار گرفته و به خلاصه کردن گزارشات مالی نیز کمک می‌کند.
اجازه دهید قبل از اینکه نمونه و مثالی برای معادله حسابداری بیاوریم، به تشریح اجزای معادله حسابداری و معرفی آن‌ها بپردازیم.
دارایی چیست؟
به تمامی اموال، مطالبات و کلیه منابع اقتصادی و مالی متعلق به یک موسسه، که در نتیجه معاملات و رویداد‌های گذشته ایجاد شده‌اند دارایی می‌گویند. انتظار می‌رود که این دارایی‌ها قابل تقویم به پول بوده و منفعتی را برای موسسه به همراه داشته باشند. دارایی‌ها می‌توانند از منابع مالی صاحب موسسه و بستانکاران آن تامین شوند. نوع و میزان دارایی می‌تواند شامل وجوه نقد، مطالبات، ملزومات، اثاثه اداری، زمین و ساختمان باشد.
منظور از بدهی چیست؟
تعریف بدهی در حسابداری، عبارت است از تعهداتی که یک موسسه در قابل اشخاص حقوقی و حقیقی داشته و آن‌ها در نتیجه معاملات یا رویداد‌های گذشته ایجاد شده‌اند. به عبارت دیگر، منظور از بدهی حقوق و ادعای مالی طلبکاران، نسبت به دارایی‌های یک واحد اقتصادی است.
بدهی‌های موسسه، اغلب در اثر خرید نسیه کالا و خدمات و گرفتن وام به وجود می‌آیند، اما ممکن است عواملی همچون مالیات نیز بدهی‌هایی را برای موسسه ایجاد کنند. یک موسسه براساس حجم و فعالیتی که دارد، بدهی‌های گوناگونی نظیر وام، اسناد پرداختنی و بستانکاران خواهد داشت. برخی از مولفان بستانکاران را حساب‌های پرداختنی نیز می‌نامند.
سرمایه در حسابداری به چه معناست؟
حق مالی صاحب یا صاحبان موسسه، نسبت به کل دارایی‌ها سرمایه نامیده می‌شود. سرمایه در حسابداری به معنای باقی مانده‌ای است که از کسر کردن بدهی‌های موسسه از کل دارایی‌ها بدست می‌آید. در شرکت‌های سهامی، به جای واژه سرمایه از حق مالی صاحبان سهام استفاده می‌شود.
تجزیه و تحلیل معادله حسابداری یا معادله ترازنامه
با دانستن تعریف دارایی بدهی سرمایه، در حقیقت با اجزای معادله حسابداری یا معادله ترازنامه آشنا شده‌اید. در ادامه به معرفی این فرمول و سپس با ذکر یک مثال، به تجزیه و تحلیل معادله حسابداری بپردازیم.
دارایی=بدهی+سرمایه
به این فرمول معادله حسابداری یا معادله ترازنامه می‌گویند. این فرمول نشان می‌دهد که همواره دارایی‌های موسسه با بدهی و سرمایه‌های آن برابر خواهد بود. به عبارت دیگر در برابر هر یک ریال دارایی در موسسه، یک ریال حق مالی وجود خواهد داشت. این حق مالی می‌تواند برای صاحب موسسه و یا برای بستانکاران باشد.
این نکته را به یاد داشته باشید که، در صورت انحلال فعالیت یک موسسه، ابتدا حق مالی و مطالبات بستانکاران از محل کل دارایی‌های موسسه پرداخت خواهد شد. اگر بعد از پرداخت بدهی‌ها، دارایی باقی مانده باشد به صاحبان موسسه تعلق خواهد گرفت.
با تشریح معادله حسابداری و درک درست آن است که می‌توان، اثر هر یک از معاملات و رویداد‌های مالی را بر یک موسسه تجزیه و تحلیل و آن را در سیستم حسابداری مشخص کرد. همچنین دانستن این معادله، به حسابدار برای طبقه بندی کردن عمومی حساب‌ها و تهیه ترازنامه کمک خواهد کرد.
نمونه و مثالی برای معادله حسابداری
در ادامه با ذکر نمونه و مثالی برای معادله حسابداری یا معادله ترازنامه، آن را به صورت عملی برای شما شرح خواهیم داد:
1/2/74 آقای رنجبر قصد تاسیس تعمیرگاه لوازم خانگی را دارد، برای اینکار حساب جاری نزد بانک ملت افتتاح و مبلغ 5000000 را به عنوان سرمایه به حساب واریز کرده و رسید را دریافت کرد.
4/2/74 آقای رنجبر مبلغ 3000000 میلیون ریال را برای خرید نقدی ماشین اختصاص داد.
8/2/74 خرید مبلغ 700000ملزومات با صدور چک
12/2/74 خرید مقداری اثاثه به مبلغ 500000 به طور نسیه از فروشگاه سینا
15/2/74 صدور چک به مبلغ 200000 ریال در وجه فروشگاه سینا برای پرداخت بخشی از بدهی
25/2/74 فروش نسیه 150000 ریال از اثاثه به فروشگاه فرشته
30/2/74 دریافت مبلغ 100000 ریال از طلب موسسه از فروشگاه فرشته و واریز آن به حساب جاری
حالا هر یک از معاملات فوق را، تجزیه و تحلیل کرده و اثر هر یک را در معادله حسابداری خواهیم گفت.
تجزیه و تحلیل معادله حسابداری رویداد شماره 1
1/2/74 با واریز مبلغ 5000000 ریال به حساب بانک توسط آقای رنجبر، تعمیرگاه لوازم خانگی مالک 5000000 دارایی شده است. از طرفی دیگر با واریز این پول برای آقای رنجبر، حق مالی یا سرمایه 5000000 ریال در شرکت ایجاد شده است. پس به عبارت دیگر این رویداد، روی دارایی و سرمایه تاثیر گذاشته است.
تجزیه و تحلیل معادله حسابداری رویداد شماره 2
4/2/74 خرید ماشین به مبلغ 3000000 به طور نقد، باعث ایجاد دارایی جدیدی به نام وسائط نقلیه خواهد شد. در مقابل معادل همین مبلغ، از موجودی بانک کاسته خواهد شد. میزان سرمایه در این رویداد تغییری نخواهد کرد.
تجزیه و تحلیل معادله حسابداری رویداد شماره 3
8/2/74 خرید ملزومات به مبلغ 700000 به طور نقد، باعث ایجاد دارایی جدیدی به نام ملزومات خواهد شد، در عین حال معادل همین مبلغ از موجودی بانک نیز کاسته خواهد شد. لازم به ذکر است که این رویداد، تاثیری روی میزان سرمایه نخواهد داشت و همچنان توازن معادله حسابداری برقرار است.
تجزیه و تحلیل معادله حسابداری رویداد شماره 4
12/2/74 خرید 500000 ریال اثاثه به طور نسیه از فروشگاه، باعث ایجاد دارایی جدیدی به نام اثاثه خواهد شد. علاوه بر این، باعث ایجاد بدهی به نام بستانکاران در طرف دیگر معادله حسابداری خواهد شد تا توازن همچنان برقرار بماند. این بدهی نسیه بوده و فعلا تاثیری روی موجودی بانک ندارد.
تجزیه و تحلیل معادله حسابداری رویداد شماره 5
15/2/74 پرداخت 200000 ریال از بدهی، موجودی بانک و بدهی هر دو به همین مبلغ کاسته خواهند شد.
تجزیه و تحلیل معادله حسابداری رویداد شماره 6
25/2/74 با فروش 150000 ریال از اثاثه، در قسمت دارایی معادله حسابداری، دارایی جدیدی به مبلغ 150000 به نام بدهکاران ایجاد خواهد شد که مطالبه موسسه از شرکت‌های دیگر است. همچنین به همین مبلغ، از میزان اثاثه شرکت نیز کاسته خواهد شد. این رویداد هیچ تغییری در جمع دارایی‌ها نمی‌گذارد، بلکه فقط یک دارایی را به نوع دیگری از دارایی تبدیل می‌کند. ضمن اینکه هیچ اثری هم روی سرمایه ندارد.
تجزیه و تحلیل معادله حسابداری رویداد شماره 7
30/2/74 با دریافت طلب موسسه به مبلغ 100000 ریال، از دارایی‌های بدهکاران کم شده و به دارایی موجودی بانک افزوده خواهد شد. این رویداد نیز مانند رویداد قبلی، هیچ تاثیری روی جمع دارایی و سرمایه نخواهد داشت.
هزینه در حسابداری به چه معناست و شامل چه مواردی می شود؟
قبل از اینکه بگوئیم، هزینه در حسابداری به چه معناست و شامل چه مواردی می شود باید در مورد بخش مکمل آن یعنی درآمد صحبت کنیم.
تمامی موسسات در جریان فعالیت‌ها و معاملاتی که در یک دوره مالی انجام می‌دهند، درآمدی کسب می‌کنند که دارایی‌های موسسه را افزایش و در مقابل از میزان بدهی‌ها می‌کاهد. به عبارت دیگر موسسات در ازای ارائه خدمات و کالا‌ها به مشتریان خود، حق الزحمه دریافت می‌کنند. این حق الزحمه می‌تواند به صورت نقد بوده و افزایش موجودی بانک و یا باعث افزایش مطالبات موسسه شود. تاثیر این رویداد روی معادله حسابداری، به صورت افزایش دارایی و سرمایه خواهد بود.
درآمد را می‌توان به حساب سرمایه منظور کرد، اما برای مشخص شدن میزان درآمد و سود در هر دوره مالی، باید حسابی به درآمد در سیستم حسابداری اختصاص داد.
موسسات برای انجام فعالیت‌ها و ارائه خدمات خود برای کسب درآمد، ناچار به پرداخت هزینه‌هایی هستند. این هزینه‌ها می‌تواند شامل حقوق کارمندان، اجاره بها، بیمه، قبوض مختلف باشد. برای انجام این هزینه‌ها، یا از موجودی بانک کاسته خواهد شد و یا پرداخت به صورت نسیه خواهد بود.
پرداخت هزینه‌ها با وجه نقد در معادله حسابداری، باعث کاهش حساب دارایی موسسه خواهد شد. علاوه بر این در طرف دیگر معادله یعنی سرمایه نیز تاثیر گذاشته و از میزان آن نیز خواهد کاست.
پرداخت هزینه‌ها به طور نسیه، در معادله حسابداری باعث افزایش بدهی یا بستانکاران و کاهش سرمایه خواهد شد. در هر حال توازن معادله حسابداری برقرار خواهند ماند. هزینه را هم می‌توان به حساب سرمایه منظور کرد، اما در سیستم حسابداری باید هزینه‌های هر دوره مالی به طور کامل مشخص باشد؛ بنابراین حسابی به نام هزینه تاسیس خواهد شد.
فرمول های اصلی حسابداری کدامند؟
حالا که با درآمد و هزینه‌های موسسه نیز آشنا شدید و تعریف دارایی بدهی سرمایه را نیز می‌دانید باید به سراغ فرمول های اصلی حسابداری برویم. در این مقاله بعد از معادله اساسی حسابداری، فرمول اصلی دیگر مربوط به درآمد و هزینه‌ها خواهد شد. وقتی این دو مبحث را تعریف می‌کردیم به شما گفتیم که، باید برای مشخص بودن هر کدام، حسابی جدا برای آن تعریف کرد. جدا بودن و مشخص بودن میزان درآمد و هزینه‌های هر دوره مالی، به شما در تشخیص و محاسبه سود کمک خواهد کرد:
درآمد-هزینه=سود
بعد از ثبت تمامی رویداد‌های مالی مرتبط با درآمد و هزینه، می‌توان از روی مانده حساب‌ها میزان سود یا زیان خالص شرکت را محاسبه کرد. با استفاده از این فرمول، شما نتیجه فعالیت‌های مالی یک دوره شرکت را محاسبه خواهید کرد.
اگر هزینه‌های انجام شده در یک دوره مالی، بیش از درآمد کسب شده باشد، موسسه زیان کرده است.
اگر درآمد کسب شده، بیشتر از هزینه‌های انجام شده در یک دوره مالی باشد، موسسه سود کرده است.
